Riah Phiyega Foto: GCIS
Die Onafhanklike Polisieondersoekdirektoraat (Opod) het ʼn kriminele saak teen die geskorste nasionale polisiekommissaris, Riah Phiyega, en die voormalige Noordwes-polisiekommissaris oopgemaak teen die Marikana-slagting.
Israel Kgamanyane, waarnemende hoof van Opod, het Dinsdag aan die parlementêre komitee oor polisie gesê dat sake op 8 September verlede jaar teen Phiyega en Zukiswa Mbombo geregistreer is. Hulle word ondersoek dat hulle misleidende getuienis aan die Farlam-kommissie voorgehou het.
Opod het ook ʼn saak van dwarsboming van die gereg teen brig. Ledile Malahlela en genl.maj. Ganasen Naidoo oopgemaak. In Naidoo se geval hou die aanklagte verband met die versuim om “beheer uit te oefen” by toneel 2 – soos ondersoekbeamptes verwys na een van die twee gebiede waar 17 mynwerkers op 16 Augustus 2012 doodgeskiet is. Die uiteindelike dodetal was 34, die hoogste aantal persone wat sedert post-apartheid dood is weens polisieoptrede.
Kgamanyane en Opod se streekshoof in Noordwes het aan LP’s gesê die organisasie se ondersoek of die polisie kriminele aanspreeklik gehou moet word vir die skietery het in 2015 al begin, maar hulle het teenkanting van die polisie beleef. Die polisie het onder andere geweier dat onafhanklike ballistiese kenners toegang kry tot hul fasiliteite om toetse te doen.
“Die Suid-Afrikaanse Polisiediens het gesê hulle sal nie onafhanklike forensiese kenners toelaat om hul laboratoriums te gebruik nie,” het Joel Mosimanegape, Opod se hoof in Noordwes, gesê. Hy het gesê die het die Opod-ondersoek bemoeilik, aangesien die onafhanklike ondersoekers nie oor dieselfde vlak van toerusting beskik wat die polisie het nie.
Mosimanegape het bygevoeg daar is ook frustrasie in die ondersoek teen Malahlela weens die verlies van inligting op ʼn geheuestokkie wat ʼn opname bevat het van ʼn buitengewone vergadering met Phiyega, ná ʼn algemene vergadering van die Nasionale Bestuursforum op 15 Augustus 2012. Malahlela het glo die geheuestokkie huis toe gevat wat die enigste opname bevat het van dit wat Phiyega en senior beamptes oor Marikana bespreek het.
Sy staan tereg op aanklag van dwarsboming van die gereg en oortreding van die Wet op die Beskerming van Inligting van 1982 omdat sy versuim het om staatsinligting te beskerm wat op die geheuestokkie was. Malahlela het glo ses dae lank die stokkie by haar gehou, in plaas daarvan om dit te oorhandig sodat ʼn transkribering gedoen kan word. Die opname is in daardie tydperk glo uitgevee.
LP’s het voorgestel dat dit hoogs onwaarskynlik is dat een beampte dit op haarself sou neem, sonder enige opdrag, om aan sensitiewe inligting te karring en wou weet wat Opod doen om te bepaal wie almal betrokke was in die vernietiging van die opname.
“Ons het ons vermoedens, maar ons kan nie enigiets doen as om haar direk te ondersoek en dan te kyk wat die ondersoek aan die lig bring nie,” het Mosimanegape gesê.
Leonard Ramatlakane, ANC-LP, het hierop reageer en gesê dit herinner hom aan gebeure tydens die apartheidsjare. “Julle gaan terug na ʼn slegte era, dit herinner ons aan die slegte ou dae… mense wat verdwyn, inligting wat verlore gaan,” het hy gesê.
Francois Beukman, voorsitter van die portefeuljekomitee, het lt.genl. Johannes Khomotso Phahlane, waarnemende nasionale polisiekommissaris, gewaarsku dat die omvang van die polisie se samewerking in die Opod-ondersoek gemonitor sal word. Hy het gesê dit is noodsaaklik dat die ballistiese kenners toegelaat moet word om hul werk te doen. “Daar sal geen kompromie wees van die komitee se kant nie,” het Beukman gesê.
Hy het Opod ook gewaarsku dat sy vordering om die aanbevelings van die Farlam-kommissie te implementeer, ook van naby dopgehou sal word.
Die Farlam-kommissie het aanbeveel dat die staat ʼn span moet aanstel wat bestaan uit senior Opod-ondersoekbeamptes en onafhanklike ballistiese- en forensiese kenners om ʼn volledige ondersoek van stapel te stuur oor die skietery. Dié ondersoek moet geskied onder leiding van die nasionale direkteur van Openbare Vervolging om te bepaal of die polisie wel krimineel aanspreeklik gehou kan word vir die afsterwe van die mynwerkers. Die kommissie het ook aanbeveel dat personeel en hulpbronne van Opod, wat die afgelope jaar in politieke omstredenheid gehul is, hersien word om seker te maak dat die organisasie sy taak kan uitvoer.
Volgens Kgamanyane het Opod R5 miljoen opsy gesit vir die ondersoek, en al die geld kom uit die bestaande begroting.