Margaret Thatcher
Vroue as regeringsleiers en staatshoofde is skaars. In ’n stadium was dit mode om ’n vroueleier wat wel haar stempel kan afdruk as die betrokke land se ystervrou, soos Margaret Thatcher, te beskryf. Angela Merkel van Duitsland het egter geblyk ’n ystervrou uit eie reg te wees, al het sy onlangs met veral die vlugtelingekrisis ’n knou of wat weg.
Soos die wind nou waai, lyk dit of die VSA, die magtigste land ter wêreld, dalk met die komende presidentsverkiesing sy eerste vrouepresident kan kry, Hillary Clinton. Baie water moet egter nog in die see loop met minstens drie spoke van haar eie, en een in die vorm van die omstrede Donald Trump, wat dalk haar verkiesingsveldtog kan laat sneuwel.
In die diskoers oor wie pres. Zuma eendag gaan opvolg, word die naam van sy gewese vrou, Nkosazana Dlamini-Zuma, gereeld genoem. Zuma self het al gesinspeel dat sy opvolger ’n vrou behoort te wees.
In verskeie lande was vroue al van die bekendste regeringsleiers, onder wie die onvergeetlike Golda Meir van Israel, Sirimavo Bandaranaike van Sri Lanka, Benazir Bhutto van Pakistan en Indira Gandhi van Indië.
In Mianmar het Aung San Suu Kyi die algemene verkiesing ondanks enorme struikelblokke soos huisarres gewen, en word internasionaal as ikoon van versoening gehuldig. Sy het ook reeds die Nobel-vredesprys verower.
Pas het Taiwan die eerste keer ’n vrou, Tsai Ing-wen, tot president verkies.
Tog, toe die VN verlede jaar sy vyfjaarlikse opname gedoen het oor vroueleierskap, het vroue slegs tien van 152 verkose presidentsampte beklee, en het net 14 van die 194 lande ’n vrouepremier gehad.
Dit, tesame met ’n toename in vrouekabinetsministers, dui nietemin op ’n geleidelike toename. Veral Suid-Amerika en Asië het heelwat vroue as staatshoofde of regeringsleiers opgelewer.
Een van die hoofredes wat aangegee word vir die opmars van vroue is dat hulle in ’n wêreld vol korrupsie en geweld as mense met skoon hande beskou word.
Wat is die kanse dat Suid-Afrika se volgende president ’n vrou kan wees?
Die ANC handhaaf formeel ’n beleid van gelykheid, en streef ’n 50-50-kwota in verteenwoordigende liggame na. Teoreties is daar dus ’n potensieel groot veld van kandidate wat Zuma sal kan opvolg.
Die praktyk lyk egter heelwat anders. Pogings om wetgewing oor tradisionele howe deur te voer dui op ’n sterk aanwesigheid van tradisionele opvattings waar vroue feitlik geen regte het nie. Die behoud van tradisionele leiers se steun is een van Zuma se hoekstene om sy mag te verskans, hetsy deur die uitdeel van blink vuurwaens, geld vir die bou van paleise – en om wetgewing te laat deurgaan wat duidelik ongrondwetlik is.
Werklike talent onder vroue kry nie maklik die geleentheid om statuur in sulke omstandighede te bou nie.
Die ANC se Vroueliga is gemanipuleer om ’n ego van Zuma te wees.Op enkele uitsonderings na, soos Naledi Pandor, beïndruk vroue in die kabinet nie, en van hulle val ook onder die swakstes van die swakstes. Zuma is nie juis bekend daarvoor dat hy iets in sy skadu laat groei nie, en ’n duidelike opvolger uit vrouegeledere, en selfs tot groot mate mansgeledere, steek nie juis die hand op nie.
Menings verskil oor of Zuma hemel en aarde versit het om Nkosazana in die AU-hoofpos te kry om haar uit die politieke kringloop te haal, of juis om statuur op te bou vir die opvolgstryd.
Die heropbou van Suid-Afrika se beeld ná die Zuma-era gaan ’n president met statuur verg. Dit moet iemand wees wat Cosatu se onredelike eise met gesag kan afslaan en wegkom daarmee. Dis iemand wat die EFF kan vasvat sonder om steun aan die EFF af te staan. Dis iemand wat die SAKP se hegemonie op die Suid-Afrikaanse ekonomiese portefeuljes kan verbreek sonder om self gekwes daarvan af te kom.
Nkosazana lyk nie na die een wat dit sal kan vermag nie. Boonop sal die Sarafina-albatros altyd om haar nek bly hang.
Ja, daar is vroue wat oor die eienskappe beskik, soos dr. Olive Shisana, voorheen direkteur-generaal van die departement van gesondheid en nou uitvoerende hoof van die RGN. Sy is egter deur die ANC kantlyn toe geskuif.
Wat van die Openbare Beskermer, adv. Thuli Madonsela? In dié stadium lyk dit of dit oor die ANC se dooie liggaam sal moet geskied.
Die probleem is dat ingevolge die huidige kiesstelsel, die toekomstige president sy of haar aanspraak moet bou op grond van ’n mededingende posisie vanuit die ANC se leierskap. So word van die bekwaamste kandidate eenkant geskuif.
Die beste mense sal ook nie noodwendig belangstel nie. Om Zuma op te volg sal in elk geval ’n nagmerrie wees weens die groot gemors wat gedurende sy termyn aangerig is.
En, so weet ons, ystervroue in posisies van mededinging is skaars.